Đây không chỉ là một mô hình kinh tế mới mẻ, mà còn là câu trả lời thông minh, cấp thiết cho bài toán tiết kiệm tài nguyên, giảm áp lực môi trường và hướng đến phát triển bền vững trong thời đại biến đổi khí hậu và đô thị hóa nhanh chóng.
Nhóm bạn trẻ đăng ký thuê xe đạp công cộng ở trung tâm TPHCM. Ảnh: Minh Quân
Kinh tế chia sẻ xanh là sự kết hợp giữa mô hình kinh tế chia sẻ và triết lý phát triển bền vững. Nếu như nền kinh tế chia sẻ truyền thống như Uber, Grab, Airbnb… chỉ đơn thuần là kết nối những người có tài nguyên dư thừa với người có nhu cầu sử dụng, thì kinh tế chia sẻ xanh đi xa hơn: nó được thiết kế để không chỉ mang lại lợi ích kinh tế mà còn giảm thiểu tác động tiêu cực đến môi trường, thúc đẩy tiêu dùng hợp lý và khuyến khích tái sử dụng tài nguyên.
Ở TP.HCM, mô hình này đang dần lan tỏa từ chia sẻ xe hơi, xe máy điện, đồ dùng sinh hoạt, nhà ở, đến nông cụ, thiết bị điện tử… Nhiều ứng dụng công nghệ ra đời không chỉ giúp người dân dễ dàng tiếp cận các dịch vụ chia sẻ, mà còn biến “chia sẻ” thành một hành vi tiêu dùng thông minh, có trách nhiệm với cộng đồng và môi trường.
Điểm sáng trong giao thông, chia sẻ vật dụng và nông nghiệp
Một trong những lĩnh vực đi đầu trong chia sẻ kinh tế xanh tại TP.HCM là giao thông. Với hơn 8,4 triệu phương tiện cơ giới đang lưu thông (theo số liệu Sở GTVT TP.HCM năm 2024), thành phố đang đối mặt với bài toán ô nhiễm không khí, kẹt xe và tiêu hao nhiên liệu trầm trọng. Trong bối cảnh đó, các mô hình như đi chung xe (carpooling) hay thuê xe điện cá nhân theo giờ đã phát huy vai trò quan trọng.
Công ty Godee – startup của Việt Nam đã phát triển ứng dụng đi chung xe cho nhân viên văn phòng, sinh viên… giúp giảm lượng xe cá nhân di chuyển trong giờ cao điểm. Theo thống kê năm 2023, mỗi ngày nền tảng này giúp giảm được khoảng 3.500 lượt xe cá nhân lưu thông tại TP.HCM, đồng nghĩa với hàng tấn khí thải CO2 được cắt giảm.
Song song đó, dịch vụ cho thuê xe đạp và xe điện công cộng như TNGO hay Dat Bike đã phủ sóng tại các quận trung tâm. Với mức giá thuê chỉ từ 10.000–15.000 đồng/lượt, người dân có thể di chuyển ngắn mà không cần sử dụng xe cá nhân, vừa tiết kiệm chi phí, vừa bảo vệ môi trường. Theo Sở Tài nguyên và Môi trường TP.HCM, việc sử dụng xe điện cá nhân và xe đạp công cộng đã giúp giảm khoảng 25% khí thải CO2 từ giao thông nội đô trong năm 2024 so với 2021.
Quần áo, sách vở và đồ dùng học tập cũ được bày trên bạt hoặc bàn, tạo nên không khí đặc trưng của phiên chợ sinh viên.
Không chỉ dừng lại ở giao thông, xu hướng chia sẻ trong đời sống sinh hoạt cũng đang bùng nổ tại TP.HCM, đặc biệt trong giới trẻ. Từ các nền tảng chia sẻ thiết bị gia dụng như máy khoan, máy hút bụi, đến tủ lạnh chia sẻ, kệ sách miễn phí tại các khu dân cư, tinh thần “chia để tiết kiệm” đang thấm sâu vào nếp sống đô thị hiện đại.
Một ví dụ tiêu biểu là mô hình “Chợ chia sẻ đồ cũ” của cộng đồng sinh viên Đại học Quốc gia TP.HCM. Hàng trăm vật dụng cũ như quần áo, nồi cơm điện, sách giáo trình… được trao đổi, chia sẻ miễn phí giữa các bạn sinh viên. Không chỉ tiết kiệm cho người nhận, mô hình này còn góp phần đáng kể vào việc giảm rác thải đô thị. Chỉ trong năm 2024, hơn 12 tấn vật dụng cũ đã được tái sử dụng thông qua hình thức này.
Thêm vào đó, các startup như Re.Share hay XanhShare đã tạo ra những sàn giao dịch kỹ thuật số cho việc chia sẻ đồ cũ, thiết bị điện tử, giúp kết nối nhu cầu và nguồn lực một cách nhanh chóng, tiện lợi và minh bạch.
Không chỉ trong tiêu dùng, kinh tế chia sẻ xanh còn bước vào lĩnh vực ít ai ngờ tới: nông nghiệp đô thị. Tại các khu vực ngoại thànhnhững mô hình chia sẻ nông cụ, thiết bị tưới, đất trồng giữa các hộ dân làm vườn đô thị đã giúp tiết kiệm chi phí đầu tư, đồng thời nâng cao hiệu quả sử dụng tài nguyên.
Dự án “Chia sẻ đất nông nghiệp trên sân thượng” do nhóm bạn trẻ tại Quận 7 (cũ) khởi xướng, cho phép người dân thuê hoặc chia sẻ không gian trồng rau, kết hợp cùng việc mượn – trả công cụ làm vườn, đã giúp lan tỏa lối sống xanh đến hàng ngàn hộ gia đình. Từ một mô hình thử nghiệm, giờ đây hơn 1.200 mét vuông sân thượng trên địa bàn quận đã được sử dụng để trồng rau sạch, cung cấp hơn 10 tấn rau mỗi năm cho cộng đồng địa phương
Hướng đi bền vững giữa đô thị hóa và biến đổi khí hậu
Không thể phủ nhận rằng TP.HCM đang là một trong những địa phương chịu ảnh hưởng nặng nề nhất bởi biến đổi khí hậu, ô nhiễm không khí và áp lực từ tăng trưởng dân số. Trong bối cảnh đó, chia sẻ kinh tế xanh không chỉ là một giải pháp kinh tế mà còn là chiến lược sinh tồn cho các đô thị lớn.
Bằng cách tái phân bổ và tối ưu tài nguyên, kinh tế chia sẻ xanh giúp cắt giảm chi phí tiêu dùng, giảm lượng chất thải rắn và khí thải nhà kính – những yếu tố vốn đang đe dọa nghiêm trọng đến môi trường sống đô thị. Theo Viện Môi trường và Tài nguyên TP.HCM, nếu các mô hình chia sẻ tiếp tục được nhân rộng, thành phố có thể cắt giảm tới 30% lượng rác thải tiêu dùng vào năm 2030 và tiết kiệm hàng ngàn tỷ đồng chi phí quản lý chất thải mỗi năm.
Tuy nhiên, để nền kinh tế chia sẻ xanh thực sự phát triển mạnh mẽ, TP.HCM cần có hệ sinh thái hỗ trợ toàn diện, bao gồm khung pháp lý rõ ràng, chính sách khuyến khích đầu tư xanh, và sự đồng hành của người dân.
Các chuyên gia kinh tế khuyến nghị thành phố cần ban hành các chính sách thuế ưu đãi cho các startup chia sẻ xanh, hỗ trợ hạ tầng công nghệ và không gian thử nghiệm (sandbox) cho các sáng kiến đổi mới. Đồng thời, tăng cường giáo dục cộng đồng về tiêu dùng bền vững, phân loại rác tại nguồn, sử dụng dịch vụ chia sẻ thay vì sở hữu cá nhân – từ đó hình thành thói quen tiêu dùng mới, thân thiện với môi trường hơn.
TP.HCM đang bước vào một hành trình hồi sinh không chỉ bằng công nghệ và hạ tầng, mà còn từ chính ý thức sống xanh – sống cùng nhau của người dân. Mô hình chia sẻ kinh tế xanh không chỉ là xu thế của thế giới, mà đang chứng minh tính hiệu quả và khả năng thích nghi tại Việt Nam, đặc biệt là tại một đô thị đông dân, giàu năng động và sáng tạo như TP.HCM.
Hơn cả một trào lưu, đây là một sự thay đổi về tư duy phát triển, từ tăng trưởng bằng tiêu dùng cá nhân, sang tăng trưởng bằng chia sẻ, tiết kiệm và bền vững. Đó cũng chính là chìa khóa để TP.HCM trở thành thành phố đáng sống, bền vững và thân thiện với môi trường trong thế kỷ 21.
Thạch Trung Thiên(T/h)
